Geçici Vergi Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Devlet, kamu hizmetlerini finanse etmek için halktan vergi topladığından işletme sahipleri de yıl içinde ödemeleri gereken çeşitli vergilerle karşılaşabilir. Bu vergi türlerinden biri olan geçici vergi, belirli dönemlerde tahakkuk eden ve yıl sonunda ödenecek vergiden mahsup edilen bir ön ödeme sistemidir. Ancak birçok kişi, bu verginin hesaplanması ve ödenmesi konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığından, yanlış hesaplamalar ve eksik ödemeler nedeniyle ek maliyetler ve cezai yaptırımlarla karşılaşabilir. Ayrıca, mevzuattaki değişiklikler süreci daha karmaşık hale getirebildiğinden işletmelerin nakit akışını ve finansal planlamasını olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle, geçici verginin doğru hesaplanması, ödeme süreçlerinin düzenli takip edilmesi ve vergi avantajlarının değerlendirilmesi işletmeler için büyük öneme sahiptir. Mevzuata uygun hareket eden işletmeler, mali risklerini minimize ederken sürdürülebilir finansal yönetim açısından da avantaj elde edeceklerdir.

Bu yazımızda, geçici verginin tanımı, hesaplanma süreci ve işletmeler üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Vergi sistemi ile ilgili doğru bilgiye sahip olmak, işletmelerin mali sürdürülebilirliğini sağlamalarına yardımcı olacaktır.

Geçici Vergi Nedir?

Geçici vergi, diğer adıyla peşin vergi, işletmelerin yıl içinde belirli aralıklarla kazançlarına göre ön ödeme yaptığı bir vergi türüdür. Yıl sonunda hesaplanan Gelir Vergisi veya Kurumlar Vergisi’nden bu ödemeler düşülmektedir. Böylece işletmeler, vergi borcunu tek seferde ödemek yerine yıl boyunca taksitler halinde ödeyebilir.

Bu vergi, ticari kazanç elde eden işletmeler, gerçek usulde vergilendirilen ticaret erbapları, kurumlar vergisi mükellefleri ve serbest meslek sahipleri için zorunludur. Ancak, basit usulde vergilendirilen kişiler bu yükümlülükten muaftır.

Geçici vergi, işletmelere büyük vergi yükünü yıl sonuna bırakmak yerine, düzenli ve yönetilebilir şekilde ödeme imkânı sunmaktadır. Aynı zamanda devletin de yıl boyunca istikrarlı vergi geliri elde etmesini sağlamaktadır. 

Kısacası, işletmelerin tüm yılın kâr/zarar hesaplamalarını beklemeden, üçer aylık dönemlerde kazançları üzerinden vergilerini peşin ödemesidir. Bu nedenle “peşin vergi” olarak da adlandırılmaktadır.

Kimler Geçici Vergi Mükellefidir?

Geçici vergi, kazanılan miktarın üzerinden ödenecek verginin kişiden üçer aylık dönemlerle parça parça tahsil edilmesidir. Kurumlar Vergisi ve Gelir Vergisi dışında ayrıca ödenecek olan bir vergi türü değildir.

Ödenen geçici vergiler sene sonunda kişi Gelir Vergisi mükellefi ise gelecek senenin Mart ayında verilecek Gelir Vergisi Beyannamesi‘nden, Kurumlar Vergisi mükellefi ise gelecek senenin Nisan ayında verilecek Kurumlar Vergisi Beyannamesi‘nden mahsup edilmektedir.

Hangi Kazançlardan Geçici Vergi Alınır?

Geçici vergi, işletmelerin yıl sonunda ödeyecekleri Gelir veya Kurumlar Vergisi için yıl içinde belirli aralıklarla yaptıkları ön ödemedir. Bu vergi, “cari vergilendirme dönemi” olarak adlandırılan, yıl içindeki belirli zaman dilimlerinde elde edilen kazanç üzerinden hesaplanarak ödenmelidir. Cari vergilendirme dönemi, işletmelerin yıl boyunca kazandıkları geliri kapsayan 3 aylık sürelerdir.

Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri, serbest meslek erbapları ve kurumlar vergisi mükellefleri bu ön ödeme sistemine dahildir. Bu kişiler, cari dönemde elde ettikleri kazanca göre geçici vergi hesaplayıp ödemelidir. Yıl sonunda, bu ödenen tutarlar yıllık vergi borcundan düşülmektedir.

Geçici vergi, işletmelere vergi yükünü yıl boyunca düzenli olarak ödeme fırsatı sunarken devletin de gelir akışını dengede tutmasına yardımcı olmaktadır.

Adi ortaklıklar, kolektif şirketler ve adi komandit şirketler, ortaklık olarak gelir veya kurumlar vergisi mükellefi  olmadıklarından geçici vergi mükellefi değillerdir. 

Geçici Vergi Oranları Nelerdir?

Geçici vergi oranları, Türkiye’de gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin yıl boyunca belirli dönemlerde ödediği avans vergilerdir. Bu oranlar, gelir vergisi mükellefleri için %15 ve kurumlar vergisi mükellefleri için %25 olarak uygulanmaktadır. Geçici vergi, yıllık vergi beyanı sırasında hesaplanan toplam vergiden düşülmektedir.

Geçici vergi dönemleri, takvim yılına göre üçer aylık periyotlar halinde belirlenmekte olup vergi ödemeleri, ilgili dönemi takip eden ikinci ayın 17. günü mesai bitimine kadar yapılmalıdır. Bu vergi uygulaması, mükelleflerin yıl sonundaki vergi yükünü hafifletmeyi ve vergi tahsilatını yıl içine yaymayı amaçlamaktadır.

Geçici Vergi Nasıl Hesaplanır?

Gelir vergisi mükellefleri için geçici vergi ilgili hesap döneminin üçer aylık kazançlarına, gelir vergisi tarifesinin ilk diliminde yer alan oranın (%15) uygulanması suretiyle hesaplanmaktadır.

Kurumlar vergisi mükellefleri için geçici vergi oranı safi kurum kazancı üzerinden %20 olarak uygulanmaktadır. Hesaplanan geçici vergiden varsa aynı hesap dönemi ile ilgili olarak daha önce ödenmiş geçici vergi ve geçici vergiye tabi kazançlarla ilgili olarak tevkifat yoluyla ödenmiş vergiler mahsup edilmektedir. Mahsuptan sonra kalan tutar ödenmesi gereken geçici vergi olarak beyan edilecektir.

Bir örnek üzerinden nasıl hesaplanacağını inceleyelim; Ali A. Gelir Vergisi mükellefidir. Ali A. adlı kişinin 2023 yılı içerisinde elde etmiş olduğu kar, üç aylık dönemler itibari ile aşağıdaki gibi sıralayabiliriz,

• Ocak, Şubat, Mart – 2500 TL
• Nisan, Mayıs, Haziran – 1500 TL
• Temmuz, Ağustos, Eylül – 2000 TL
• Ekim, Kasım, Aralık – 2500 TL

Ali A.’nın Geçici Vergi Ödemleri aşağıdaki gibi gerçekleşir;

• Ocak, Şubat, Mart – 2500 TL; 2500*0,15= 375
• Nisan, Mayıs, Haziran – 1500 TL; 1500*0,15=225
• Temmuz, Ağustos, Eylül – 2000 TL; 2000*0,15= 300
• Ekim, Kasım, Aralık – 2500 TL; 2000*0,15= 300

Ali A. geçici vergi ödendiğinde, toplam tutar 1200 TL’dir. Aynı tutardaki kazancı, geçici vergi değilse yıl sonunda verdiği durumda ise,

2500+1500+2000+2000= 8000 TL; 8000*0,15= 1200 TL olacaktır.

Görüldüğü üzere, Geçici vergi uygulaması, ödenen vergi tutarında herhangi bir değişikliklere neden olmamaktadır.

Geçici Vergi Hesaplamasını Kim Yapar?

Geçici vergi hesaplamasını, gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri kendileri yapmalıdır. Vergi mükellefleri, ilgili dönemde elde ettikleri kazanç ve giderleri dikkate alarak vergi matrahını belirleyerek bu matrah üzerinden geçici vergi oranını uygulamalıdır.

Bu hesaplama genellikle işletmelerin muhasebe birimleri veya mali müşavirler tarafından yapılmaktadır. Hesaplanan geçici vergi, ilgili vergi dairesine beyan edilerek süresi içinde mutlaka ödenmelidir. Yanlış veya eksik hesaplamalar cezai işlemle sonuçlanabileceğinden hesaplamanın doğru yapılması önemlidir.

Geçici Vergi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Geçici Vergi Hangi Kanunla Düzenlenmiştir?

Geçici vergi, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile düzenlenmiştir. Ayrıca, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu da kurumlar vergisi mükellefleri için geçici vergi uygulamasına ilişkin esasları belirlemektedir.

Bu kanunlar kapsamında, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine belirli dönemlerde kazançlarına göre geçici vergi ödemesi yapma yükümlülüğü getirilmiştir. Vergi oranları, beyan dönemleri ve ödeme süreleri bu yasal düzenlemelerle belirlenmiştir.

Yeni İşe Başlayan Mükellefler için Geçici Vergi Yükümlülüğü Ne Zaman Başlar?

Yeni işe başlayan mükellefler için geçici vergi yükümlülüğü, işe başlama tarihini kapsayan ilk üç aylık geçici vergi dönemi ile birlikte başlamaktadır. Eğer mükellef, bir geçici vergi döneminin ortasında işe başlarsa, o dönemin kalan kısmına ilişkin kazancını beyan etmekle yükümlüdür.

Ancak işe başlama tarihi geçici vergi dönemlerinin sona erdiği tarihten sonra ise mükellef, bir sonraki geçici vergi döneminden itibaren beyanda bulunmalıdır. Örneğin, Nisan ayında işe başlayan bir mükellef, yılın ikinci geçici vergi dönemi için beyanname vermelidir.

Geçici Vergi Muhasebe Kayıtları Nasıl Tutulmalıdır?

Geçici vergi muhasebe kayıtları, dönem sonlarında hesaplanan geçici verginin gider ve borç hesaplarına kaydedilmesi ile yapılmaktadır. Hesaplanan geçici vergi tutarı, “193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar” hesabına borç olarak, ilgili dönem gider hesabına da karşılık olarak kaydedilmektedir. Ödeme yapıldığında ise, “360 Ödenecek Vergi ve Fonlar” hesabı alacaklandırılarak kapatılabilir. Geçici vergi, yıl sonunda hesaplanan nihai gelir veya kurumlar vergisinden mahsup edilerek kalan tutar için gerekli düzeltme kayıtları yapılmalıdır.

Geçici Vergi Kaç Ayda Bir Ödenir?

Geçici vergi, üçer aylık dönemler halinde hesaplanarak yılda dört kez ödenmektedir. Her dönemin geçici vergi ödemesi, ilgili çeyrek dönemi izleyen ikinci ayın 17. günü mesai bitimine kadar yapılmalıdır.

Geçici Vergi Hangi Dönemlerde Ödenir?

Geçici vergi, Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık olmak üzere yılda dört dönem halinde ödenmektedir. Her dönemin vergisi, ilgili dönemi takip eden Mayıs, Ağustos, Kasım ve Şubat aylarının 17. günü mesai bitimine kadar beyan edilip ödenmelidir.

Kimler Geçici Vergi Ödemez?

Geçici gelir kapsamında bulunmayan birkaç kazanç türü bulunmaktadır:

• Tasfiye halindeki kurumlar vergisi mükellefleri tasfiye dönemlerinde, 
• Basit usulde vergilendirilen gelir vergisi mükellefleri, 
• Yıllara sâri inşaat ve onarma işi yapanlar, ücret geliri elde edenler, 
• Menkul ve gayrimenkul sermaye iradı sahipleri,
• Zirai kazanç  sahipleri,
• Noterlik yapan kişiler,

geçici vergi ödemezler.

Ancak, geçici vergi ödemeyeceği belirtilen kişiler bu  işlerinden elde ettikleri kazançları dışında kalan ticari veya mesleki kazançları nedeniyle geçici vergi ödemek zorundadırlar.

Geçici Vergi Eksik Beyan Edilirse Ne Olur?

Geçmiş dönemlere ilişkin geçici verginin %10’u aşan tutarda eksik beyan edilmesi durumunda eksik beyan edilen kısım için yapılacak “vergi ziyaı” cezası ile  “gecikme faizi” uygulanır. %10’luk yanılma payının beyan edilmesi gereken (beyan  edilmiş olan değil) geçici vergi matrahı üzerinden hesaplanması gerekmektedir.

Geçici Vergi Ödenmezse Ne Olur?

Geçici verginin ödenmemesi durumunda senelik beyanname üzerinden hesaplanacak olan vergiden kurumlar ve kişi vergi tutarlarından terkin edilecektir. Terkin edilmiş olan Geçici Vergi tutarının toplamına gecikme zammı da uygulanacaktır. 

Geçici Vergi Hesaplamasını Kim Yapar?

Geçici vergi hesaplaması mali müşavirler tarafından yapılarak mükelleflere iletilmektedir. Yine de ödeme ihtimali olan geçici vergi tutarını hesaplamak için gelir-gider hesaplamasını mükelleflerin de tutması gerekmektedir.

Geçici Vergi Beyannamesi Nedir?

Her vergi türünde olduğu gibi geçici verginin de beyan edilmesi ve mükelleflerin durumlarına göre geçici vergi beyannamelerine farklı belgeler de eklemeleri gerekmektedir.

Geçici Vergi Beyannamesi için Gereken Belgeler Nelerdir?

Gelir Vergisi Beyanı için gerekli beyanname, mükellefin türüne göre değişen belgelerle birlikte teslim edilmelidir. Mükellefiyete göre gerekli belgeler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Kurumlar Vergisi Mükellefleri ve Bilanço Tutan Mükellefler; Beyanname ile birlikte, gelir tablosu sunmaları gerekir.
• İşletme defteri tutmakla yükümlü olan mükellefler; Bu gruptaki mükellefler, beyanname ile birlikte hesap özeti sunmalıdır.
• Serbest meslek kazanç defteri tutan Mükellefler; Bu grupta yer alan mükellefler, geçici vergi beyannamesi ile birlikte serbest meslek kazanç bildirimi sunmalıdırlar.

Geçici Vergi Beyannamesi Nasıl Verilir?

Geçici vergi beyannamesi, mükellefler tarafından Gelir İdaresi Başkanlığı’nın (GİB) İnternet Vergi Dairesi sistemi üzerinden elektronik ortamda verilebilir. Beyanname, her üç aylık dönemin kazanç ve giderlerini içermekle birlikte muhasebeci veya mali müşavir tarafından hazırlanmaktadır.

Beyanname, ilgili dönemi takip eden ikinci ayın 17. günü mesai bitimine kadar gönderilmelidir. Vergi tahakkuk ettikten sonra mükellef, tahakkuk fişini alarak ödemeyi banka veya vergi dairesi aracılığıyla yapabilir.

Geçici Vergi Ödemeleri Nihai Vergiden Mahsup Edilir mi?

Evet, geçici vergi ödemeleri, yıl sonunda hesaplanan nihai gelir veya kurumlar vergisinden mahsup edilmelidir. Mükellefler, yıl boyunca ödedikleri geçici vergileri, yıllık beyanname üzerinden hesaplanan toplam vergiden düşebilir.

Eğer ödenen geçici vergi tutarı, nihai vergiden fazla ise fazla ödeme iade edilir veya diğer vergi borçlarına mahsup edilebilir. Böylece mükellefler, geçici vergi ödemelerini peşin ödeme olarak kullanmış olurlar.

Ödenmeyen Geçici Vergi Borçlarına Gecikme Faizi Uygulanır mı?

Evet, ödenmeyen geçici vergi borçlarına gecikme faizi uygulanmaktadır. Vergi borcunun süresinde ödenmemesi halinde, gecikilen her ay için günlük bazda hesaplanan gecikme zammı tahakkuk ettirilmektedir.

Gecikme faizi oranı, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenerek ödenmeyen borcun üzerine eklenmektedir. Bu nedenle, mükelleflerin geçici vergi ödemelerini zamanında yapmaları önemlidir.

Geçici Vergi’de İstisna ve İndirimler Uygulanabilir mi?

Evet, geçici vergi hesaplamasında istisna ve indirimler uygulanabilir. Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda belirtilen kazanç istisnaları ve gider indirimleri, geçici vergi matrahının hesaplanmasında dikkate alınabilir.

Örneğin, serbest meslek kazanç istisnası, yatırım teşvikleri ve bazı bağış ve yardımlar geçici vergi matrahından düşülebilir. Ancak bu indirim ve istisnaların, kanunlarda belirtilen şartlara uygun olarak ve doğru belgelerle beyan edilmesi gerekmektedir.

Geçici Vergi İadesi Mümkün müdür?

Evet, geçici vergi iadesi mümkündür. Eğer mükellefin yıl boyunca ödediği geçici vergi tutarı, yıllık gelir veya kurumlar vergisinden fazla ise, aradaki fark iade edilebilir veya mükellefin diğer vergi borçlarına mahsup edilebilir.

Geçici vergi iadesi talep edebilmek için, mükellefin yıllık beyannameyi doğru ve zamanında vermesi gerekmektedir. İade işlemi, vergi dairesine yapılan başvuru sonrası, gerekli incelemelerin tamamlanmasıyla gerçekleşecektir.